Atrijalna fibrilacija (treperenje prekomora) predstavlja poremećaj srčanog ritma, odnosno aritmiju koja se registruje kao potpuno nepravilan i često veoma brz srčani rad.

Srce se sastoji iz dve pretkomore i dve komore. Tokom normalnog srčanog rada prvo dolazi do kontrakcije mišića pretkomora, a zatim komora, ujednačenim i pravilnim ritmom. Kod atrijalne fibrilacije su kontrakcije pretkomora nepravilne i haotične; izostaje normalna kontrakcija pretkomora zbog čega izgleda kao da pretkomore „trepere“. Pored toga, ne postoji koordinacija između rada pretkomora i komora, te su otkucaji srca potpuno neujednačeni i neusklađeni. Otud još jedan naziv za atrijalnu fibrilaciju – „apsolutna aritmija“.

Najčešći simptomi atrijalne fibrilacije su osećaj lupanja srca, odnosno nepravilnog i ubrzanog srčanog rada, vrtoglavica, slabost, kratak dah i gušenje. Atrijalna fibrilacija može trajati kratko, kada se iznenada pojavi i nestane, može biti dugotrajna ili stalna.

Iako sama po sebi atrijalna fibrilacija nije životno-ugrožavajuće stanje, pojava ove aritmije se mora shvatiti ozbiljno jer povećava rizik od nastanka šloga i drugih srčanih komplikacija.

Lečenje atrijalne fibrilacije ima za cilj uspostavljanje i održavanje normalnog srčanog ritma, normalizaciju brzine kojom srce kuca i sprečavanje nastanka krvnih ugrušaka i šloga. Ovo se može postići lekovima i procedurama koje resetuju srčani ritam ili blokiraju nepravilne srčane signale.

Kako nastaje atrijalna fibrilacija?

Srce se sastoji iz 4 šupljine: dve pretkomore (leva i desna) i dve komore (leva i desna). Krv venama stiže u srčane pretkomore koje se zatim kontrahuju, nakon čega krv prelazi u srčane komore. Komore svojom kontrakcijom šalju krv u pluća i ostatak tela. Srčani rad nije pod kontrolom naše volje – kontroliše ga autonomni nervni sistem.

Pored mišićnih ćelija srca koje vrše kontrakciju, postoje i ćelije srca koje stvaraju električne impulse. Ovi impulsi se normalno stvaraju u desnoj pretkomori (SA čvor), dalje se šire pretkomorama, dolaze do spoja pretkomora i komora, i potom se šire kroz komore. Kada električni impulsi nastaju u SA čvoru brzinom od 60 – 100 u minuti i šire se uobičajenom putanjom do komora – tada kažemo da srce radi normalnom brzinom i normalnim (sinusnim) ritmom.

Kod atrijalne fibrilacije se impulsi stvaraju i kreću haotično i nepravilno kroz pretkomore. Pretkomore se zbog velikog broja električnih impulsa ne kontrahuju normalno već počinju da trepere. Istovremeno, mnogobrojni električni impulsi iz pretkomora pokušavaju da prođu do komora, ali ne uspevaju svi. Impulsi koji prođu dovode do kontrakcije komora, najčešće bržih nego u normalnim uslovima, ali potpuno nepravilnog ritma.

Simptomi

Kod pojedinih osoba atrijalna fibrilacija ne daje nikakve simptome. Kod njih se ova aritmija može otkriti slučajno pri lekarskom pregledu.

Najčešći simptomi atrijalne fibrilacije su:

• Osećaj lupanja srca – nepravilnog i ubrzanog srčanog rada
• Bol u grudima
• Nesvestica, vrtoglavica
• Zamor
• Kratak dah
• Gušenje

Atrijalna fibrilacija može biti povremena (paroksizmalna), koja najčešće nastaje iznenadno, traje nekoliko minuta do par sati i nestane spontano. Kod pojedinih ljudi je potrebna terapija kako bi se ovaj oblik atrijalne fibrilacije povukao. Drugi tip atrijalne fibrilacije je perzistentna, kada se srčani ritam ne normalizuje spontano, već je potrebno primeniti lekove ili električni šok. Kod trećeg tipa atrijalne fibrilacije se srčani ritam ne može vratiti u normalno stanje (sinusni ritam) već je cilj terapije da se kontroliše brzina srčanog rada. Ovaj tip aritmije se naziva permanentna atrijalna fibrilacija.

Kada se javiti lekaru? U slučaju pojave simptoma atrijalne fibrilacije javiti se lekaru. Ukoliko se javi bol u grudima, hitno se obratiti za lekarsku pomoć jer može ukazivati na srčani udar.

Uzroci

Uzrok atrijalne fibrilacije može biti postojeće srčano oboljenje. Najčešći uzroci ove aritmije su:

• Koronarna bolest srca. Usled suženja na koronarnim arterijama koje ishranjuju srce – srčani mišić ne dobija dovoljno kiseonika i hranljivih materija.
• Visok krvni pritisak (hipertenzija)
• Srčani udar (infarkt miokarda)
• Popušanje srca (srčana slabost, srčana insuficijencija)
• Problemi sa srčanim zaliscima
• Povećana aktivnost štitaste žlezde (hipertireoza) ili drugi poremećaji metabolizma
• Bolesti pluća
• Stres usled operacije, upale pluća ili drugih bolesti
• Prethodna hirurška intervencija na srcu
• Problemi sa normalnim predvodnikom srčanog ritma (SA čvorom), kao što je sick sinus sindrom
• Sleep apnea
• Prekomerno korišćenje stimulanasa (neki lekovi, kofein, duvan i alkohol)
• Virusne infekcije

Ponekad osobe sa atrijalnom fibrilacijom nemaju poznato srčano oboljenje ili uzrok atrijalne fibrilacije ne može da se otkrije.

Faktori rizika

Određeni faktori mogu povećati rizik od atrijalne fibrilacije, među kojima su:

• Starija životna dob.
• Postojeće srčano oboljenje povećava rizik od atrijalne fibrilacija. To mogu biti različita oboljenja, poput koronarne bolesti srca, problema sa srčanim zaliscima, urođena srčana oboljenja, srčano popuštanje, prethodni infarkt miokarda ili hirurška intervencija na srcu.
• Povišen krvni pritisak (hipertenzija) povećava rizik od atrijalne fibrilacije, naročito ukoliko se ne leči ili se neuspešno kontroliše lekovima.
• Metabolička i druga oboljenja kao što su problemi sa štitastom žlezdom, dijabetes, hronično oboljenje bubrega ili oboljenje pluća povećavaju rizik od atrijalne fibrilacije.
• Kod pojedinih osoba konzumiranje alkohola može biti okidač atrijalne fibrilacije.
• Gojaznost.

Komplikacije

Jedna od najozbiljnijih komplikacija atrijalne fibrilacije jeste šlog (moždani udar). Kod atrijalne fibrilacije se pretkomore ne kontrahuju normalno, već usled velikog broja električnih implusa izgleda kao da trepere. Tada se krv može sporije kretati kroz pretkomore, a svako usporavanje ili zaustavljanje protoka krvi povećava rizik od zgrušavanja krvi. Zbog toga je moguća komplikacija atrijalne fibrilacije stvaranje krvnog ugruška (tromba) u pretkomorama.

Krvni ugrušak se može pokrenuti i krvnim sudovima stići do mozga. Kada stigne do krvnog suda koji je uži od veličine krvnog ugruška, zapušiće taj krvni sud a sve ćelije koje se normalno ishranjuju tim krvnim sudom će umirati. Ukoliko se zapuši krvni sud mozga – razviće se šlog (moždani udar).

Zbog toga se osobama sa atrijalnom fibrilacijom često preventivno daju lekovi za razređivanje krvi kako bi se sprečilo stvaranje tromba i pojava šloga.

Dugotrajna i nelečena atrijalna fibrilacija može oštetiti srčani mišić, te je srčano popuštanje (srčana insuficijencija) još jedna moguća komplikacija.

Dijagnoza

Pojedine osobe mogu imati atrijalnu fibrilaciju a da pritom nemaju nijednu tegobu, niti su svesni ove aritmije. Lekar prilikom slušanja srčanih tonova stetoskopom može uočiti nepravilnosti u srčanom radu, a kako bi se potvrdila dijagnoza atrijalne fibrilacije i potražili uzroci ove aritmije, može predložiti dodatne analize i testove:

• EKG (elektrokardiogram) predstavlja zapis električne aktivnosti srca. Elektrode se postavljaju na prednju stranu grudnog koša, ručni i skočni zglob. EKG može pokazati ukoliko srce kuca prebrzo, presporo, nepravilno ili postoje preskoci u srčanom radu.
• Analize krvi mogu biti od pomoći u otkivanju uzroka atrijalne fibrilacije (npr. određivanje hormona štitaste žlezde kod hipertireoze i dr.).
• Holter monitoring je neinvazivna dijagnostička procedura kojom se neprestano prati rad srca i beleži EKG zapis, najčešće tokom 24h. Holterom EKG-a se mogu registrovati promene u radu srca u različitim periodima dana i pri različitom nivou aktivnosti pacijenta. Na taj način lekar može utvrditi promene u srčanom ritmu (aritmije). Osim u detekciji aritmija, Holter EKG-a može zabeležiti promene koje ukazuju na suženja krvnih sudova koji ishranjuju srce (ishemijske promene), i pomoći u proceni uspešnosti terapije koju pacijent koristi.
• Event monitor je uređaj sličan Holter monitoru, ali se nosi duže (obično 30 dana) i beleži električnu aktivnost srca samo kada to pacijent zada. Npr. kada oseti simptome ili ubrzan srčani rad, pacijent pritisne dugme za snimanje i beleži se aktivnost srca tokom narednih par minuta.
• Ultrazvuk srca (ehokardiografija) je dijagnostička metoda gde lekar koristi sondu koja emituje ultrazvučne talase kako bi se vizualizovale strukture srca. Ovim pregledom se procenjuje veličina i pokretljivost srca, kao i protok krvi kroz srčane šupljine.
• Ergometrija (test opterećenja srca) je neinvazivna dijagnostička metoda kojom se ispituje uticaj fizičkog napora na srčani rad. Cilj ovog testa je da fizičko opterećenje provocira poremećaje u radu srca koji se ne mogu uočiti u miru.
• Renden grudnog koša pokazuje veličinu i oblik srca i pluća.

Lečenje

Izbor terapije atrijalne fibrilacije zavisi od toga koliko dugo traje ova aritmija, koji su simptomi i koji je uzrok atrijalne fibrilacije. Ciljevi lečenja su:

• Vraćenje u normalan (sinusni) ritam i održavanje sinusnog ritma
• Kontrola brzine srčanog rada
• Prevencija nastanka krvnih ugrušaka i šloga

U terapiji atrijalne fibrilacije se mogu koristiti lekovi ili različite procedure (elektrokonverzija, kateterske procedure).

Lekovi

U zavisnosti od simptoma i vrste atrijalne fibrilacije, lekar Vam može savetovati terapiju za usporavanje srčanog rada, za vraćanje u normalan (sinusni) ritam ili terapiju za razređivanje krvi.

• Beta blokatori su lekovi pomažu da se uspori brzina srčanog rada.
• Blokatori kalcijumskih kanala mogu pomoći u usporavanju srčanog rada, ali se moraju izbegavati kod srčane slabosti i niskog krvnog pritiska
• Digoksin može kontrolisati brzinu srčanog rada, ali je većini pacijenata potreban i neki dodatni lek.
• Anti-aritmijski lekovi mogu pomoći u vraćanju i održavanju normalnog (sinusnog) ritma, kao i u kontroli brzine otkucaja srca.
• Lekovi za razređivanje krvi (antikoagulansi) poput varfarina i novijih antikoagulantnih lekova (rivaroksaban, apiksaban i dr.) se daju kako bi se sprečilo stvaranje krvnog ugruška i smanjio rizik od šloga.

Konverzija – vraćanje u normalan, sinusni ritam

Vraćanje atrijalne fibrilacije u normalan, sinusni ritam je moguće na dva načina: kratkotrajnim električnim šokom (elektrokonverzija) ili lekovima (medikamentna konverzija).

Elektrokonverzija srčanog ritma se radi u bolničkim uslovima u kratkotrajnoj anesteziji. Električni šok se šalje ka srcu pomoću elektroda koje se postavljaju na grudni koš. Elektrokonverzijom se “resetuje” srčani rad kako bi se uspostavio normalan ritam.

Vraćanje u normalan srčani ritam je moguće i lekovima (anti-aritmicima). Takođe, nakon elektrokonverzije se mogu propisati anti-aritmijski lekovi kako bi se sprečila nova epizoda atrijalne fibrilacije. Međutim, i sa lekovima postoji šansa da se dođe do nove epizode atrijalne fibrilacije.

Kateterska ablacija

Lekar može savetovati izvođenje kateterskih procedura ukoliko sa lekovima ili drugom terapijom ne dođe do povlačenja simptoma atrijalne fibrilacija. Za neke pacijente kateterska ablacija može biti prva terapijska opcija.

Kako se izvodi kateterska ablacija? Lekar uvodi jednu tanku, savitljivu cev (kateter) u krvni sud u preponi koju dalje usmerava do srca. Na vrhu katetera se nalazi senzor koji može da proizvodi toplu ili hladnu energiju. Lekar prilikom ablacije srca pravi mali ožiljak na srcu koji blokira stvaranje ili prenošenje izmenjenih električnih signala, uz uspostavljanje normalnog srčanog ritma. Tokom ablacije se može koristiti toplota (radiofrekventna energija) ili veoma niska temperatura (krioablacija).

Moguće je da se atrijalna fibrilacija pojavi i nakon izvođenja kateterske ablacije. Lekar tada može savetovati još jednu ablaciju ili drugu terapiju. Isto tako, može savetovati preventivnu antikoagulantnu terapiju kako bi se sprečilo stvaranje krvnog ugruška.