Aritmija predstavlja nepravilan rad srca, odnosno odstupanje od normalne, ujednačene i pravilne srčane radnje brzinom između 60 – 100 otkucaja u minuti.

Srce poseduje posebne ćelije koje stvaraju električne impulse. Ovi impulsi se šire kroz pretkomore i komore srca, i dovode do kontrakcije srca. Ukoliko postoji problem sa stvaranjem električnih impulsa ili sa njihovim kretanjem kroz srce, mogu se javiti aritmije. U tim situacijama srce može kucati prebrzo (tahikardija), presporo (bradikardija) ili nepravilno (iregularno).

Simptomi mogu biti različiti u odnosu na vrstu aritmije. Pojedine aritmije mogu biti kratkotrajne i bezopasne, kada ih pacijenti primećuju kao nelagodnost u grudima ili povremeni osećaj “preskakanja” srca. Međutim, određene aritmije mogu biti ozbiljne, pa čak i životno-ugrožavajuće, naročito kod osoba koje već imaju srčano oboljenje.

U zavisnosti od vrste aritmije, terapija podrazumeva primenu lekova, ugradnju različitih uređaja (pejsmejkera ili defibrilatora) ili intervencije koje uklanjaju izvor aritmije (elektrofiziološke procedure).

Kako radi srce?

Srce se sastoji iz 4 šupljine: dve pretkomore (leva i desna) i dve komore (leva i desna). Krv venama stiže u srčane pretkomore koje se zatim kontrahuju, nakon čega krv prelazi u srčane komore. Komore svojom kontrakcijom šalju krv u pluća i ostatak tela. Srčani rad nije pod kontrolom naše volje – kontroliše ga autonomni nervni sistem.

Pored mišićnih ćelija srca koje se kontrahuju, postoje i ćelije srca koje stvaraju električne impulse. Ovi impulsi se normalno stvaraju u desnoj pretkomori (SA čvor), dalje se šire pretkomorama, dolaze do spoja pretkomora i komora, i potom se šire kroz komore. Kada električni impulsi nastaju u SA čvoru brzinom od 60 – 100 u minuti i šire se uobičajenom putanjom do komora – tada kažemo da srce radi normalnom brzinom i normalnim ritmom.

Međutim, ukoliko dođe do problema sa stvaranjem impulsa (ukoliko neko novo žarište preuzme ulogu SA čvora ili se električni impulsi stvaraju prebrzo ili presporo), ili se jave problemi u sprovođenju impulsa (impulsi “zalutaju” sa svoje normalne putanje do komora ili se zaustave na normalnom putu) – može se javiti aritmija.

Vrste aritmija

Postoji veći broj aritmija koje se mogu grupisati na različite načine. Najjednostavnije je da aritmije podelimo u dve grupe na osnovu brzine srčanog rada:

• Tahikardija predstavlja ubrzan rad srca, odnosno kada je srčana frekvenca (broj otkucaja srca) veća od 100 u minuti.
• Bradikardija predstavlja usporen srčani rad, kada je srčana frekvenca manja od 60 otkucaja u minuti.

U nekim situacijama je normalno da se srčani rad ubrza ili uspori. Srčana frekvenca se ubrzava kada smo fizički aktivni i kada vežbamo, a normalno se usporava u odmoru i dok spavamo. Isto tako, kod osoba koje su u dobroj fizičkoj formi srčana frekvenca u miru može biti manja od 60 otkucaja u minuti.

Najčešće aritmije koje se manifestuju ubrzanim srčanim radom (tahikardijom) su:

• Atrijalna (pretkomorska) fibrilacija. Kod ove aritmije se električni signali stvaraju brzo, nepravilno i haotično, i dovode nepravilnog i brzog rada srca. Pretkomore se ne kontrahuju pravilno, već izgleda kao da “trepere”. Zbog toga krv može da se zadržava u pretkomorama, povećavajući rizik od formiranja krvnog ugruška i komplikacija kao što je šlog. Atrijalna fibrilacija se može iznenada javiti, ali može trajati tokom dužeg vremena.
• Pretkomorske (atrijalne) ekstrasistole predstavljaju otkucaje srca koji se javljaju ranije nego što je to očekivano (prevremeno). Pacijenti to najčešće opisuju kao da je srce “preskočilo”. Uzrok ovih preuranjenih kontrakcija je u pretkomorama. Novi izvor električnih implusa nazivamo “ektopičnim” jer se nalazi van mesta koje normalno stvara električne impulse srca.
  Ovaj tip aritmija se često sreće i kod zdravih ljudi, i obično ne dovodi do simptoma. Ponekad uzrok ekstrasistola (kako pretkomorskih, tako i komorskih) može biti stres, izrazita fizička aktivnost ili stimulansi, kao što su kofein ili nikotin. Međutim, ukoliko se ekstrasistole jave kod osoba koje već imaju srčano oboljenje, mogu biti okidač ozbiljnih aritmija.
• Supraventrikularna tahikardija označava ubrzan srčani rad čiji je uzrok iznad komora. Ove artimije su relativno čest uzrok lupanja srca, naglo nastaju i naglo se završavaju.
• Komorske (ventrikularne) ekstrasistole predstavljaju preuranjene otkucaje srca čiji se ektopični izvor nalazi u komorama.
• Ventrikularna (komorska) tahikardija predstavlja brzu kontrakciju komora koju čine 3 ili više komorskih ekstrasistola. Ukoliko je kratkotrajna i prolazna, komorska tahikardija ne mora davati simptome. Međutim, kod dugotrajne ventrikularne tahikardije komore tokom dužeg vremena rade veoma brzo i ne uspevaju da pumpaju dovoljnu količinu krvi do ostatka tela. Zbog toga simptomi dugotrajne komorske tahikardije mogu biti pad krvnog pritiska, nesvestica ili nagli gubitak svesti (sinkopa).
• Ventrikularna (komorska) fibrilacija predstavlja ozbiljnu aritmiju kod koje se u komori javljaju brzi i haotični električni signali. Ovi signali ne dovode do prave kontrakcije komore, već izgleda kao da komore “trepere”. Krv ne uspeva da se normalno pumpa iz srca do ostatka tela. Ukoliko se ne uspostavi normalan srčani rad unutar nekoliko minuta, može doći do smrtnog ishoda. Ventrikularna fibrilacija se najčešće javlja kod osoba koje već imaju neko srčano oboljenje.

Najčešće aritmije koje se manifestuju usporenim srčanim radom (bradikardijom) su:

• Blok u putevima koji sprovode električne impulse (AV blok, blok leve grane, blok desne grane i dr.). Blok u sprovođenju impulsa može da uspori prenošenje električnog impulsa kroz srce, ili da ga potpuno zaustavi. U zavisnosti od toga, kao i od mesta gde se nalazi blok, pojedine osobe ne moraju imati nikakav simptom, dok kod drugih osoba simptomi mogu biti veoma ozbiljni i čak životno-ugrožavajući.

Simptomi

Usled postojanja većeg broja različitih aritmija, simptomi mogu biti raznovrsni; na jednoj strani spektra nalazi se potpuno odsustvo bilo kog simptoma ili znaka koji bi ukazivao na aritmiju, dok sa druge strane simptomi mogu biti ozbiljni poput gubitka svesti ili čak smrtnog ishoda ukoliko se brzo ne reaguje. Ponekad se aritmija može dijagnostikovati slučajno tokom lekarskog pregleda kada Vas lekar posluša pomoću stetoskopa ili snimi EKG.

Najčešći simptomi aritmija su:

• Lupanje ili preskakanje srca
• Osećaj treperenja ili nelagodnosti u grudima
• Zamor, slabost mišića
• Kratak dah, otežano disanje
• Vrtoglavica, nesvestica ili gubitak svesti
• Znojenje

Kada se javiti lekaru? Ukoliko osetite da srce kuca previše brzo ili sporo, ili da preskoči otkucaj, zakažite pregled kod lekara-kardiologa. Hitno se obratiti lekaru u slučaju da se jave otežano disanje, kratak dah, vrtoglavica, nesvestica, gubitak svesti, bol ili nelagodnost u grudima ili slabost.

Uzroci

Najčešći uzroci i faktori rizika za pojavu aritmija su:

• Srčani udar (infarkt miokarda) ili ožiljak nakon preležanog infarkta srca.
• Smanjeni dotok krvi u srčani mišić, tj. suženje koronarnih krvnih sudova koje ishranjuju srce (tzv. koronarna bolest srca).
• Postojanje srčanih oboljenja (prisutnih na rođenju ili stečenih kasnije u životu): kardiomiopatija, srčane mane, prethodna hirurgija srca, popuštanje srca i dr.
• Visok krvni pritisak povećava rizik od koronarne bolesti srca. Istovremeno se srce bori protiv dugotrajno nelečenog visokog krvnog pritiska tako što zidovi srca zadebljavaju i postaju krući, što može uticati na prenošenje električnog impulsa kroz srce.
• Nasledna sklonost ka pojavi aritmija.
• Sleep apnea predstavlja prekid u disanju tokom spavanja i povećava rizik od usporenog srčanog rada (bradikardije) i drugih aritmija.
• Izmenjene vrednosti elektrolita u krvi, kao što su kalijum, natrijum, kalcijum i magnezijum. Ovi elektroliti su važni za normalno stvaranje i prenošenje električnih impulsa, kao i normalno odvijanje kontrakcija srca. Odstupanje od normalnih vrednosti elektrolita u krvi može biti uzrok različitih aritmija.
• Promene u funkciji štitne žlezde (povećana funkcija - hipertireoza ili smanjena funkcija - hipotireoza)
• Šećerna bolest (diabetes mellitus)
• COVID-19
• Stres, uznemirenost
• Unos previše alkohola ili kofeina
• Unos nedozvoljenih supstanci (kokain, amfetamini)

Komplikacije

Pojava komplikacija zavisi od vrste aritmije i od zdravstvenog stanja pacijenta. Veći rizik od komplikacija imaju osobe sa postojećim srčanim oboljenjem ili drugim pridruženim bolestima u odnosu na zdrave osobe.

• Moždani udar. Pojedine aritmije povećavaju rizik od formiranja krvnog ugruška (tromba). Ovo se posebno odnosi na atrijalnu fibrilaciju, gde se pretkomore ne kontrahuju kako bi trebalo, već izgleda kao da “trepere”. Zbog toga krv duže boravi u pretkomorama, što povećava rizik od zgrušavanja krvi i stvaranja tromba u pretkomorama. Ukoliko se tromb pokrene, može se kretati krvlju i zaustaviti u krvnom sudu kroz koji dalje ne može da prođe. Posebno je opasno ako se tromb zaustavi u krvnim sudovima koji ishranjuju mozak jer može dovesti do šloga (moždanog udara). U pojedinim situacijama lekar može savetovati terapiju za razređivanje krvi kako bi se smanjio rizik od formiranja krvnog ugruška.
• Iznenadna smrt.
• Srčana slabost (srčana insuficijencija). Dugotrajna aritmija može oslabiti srčani mišić i dovesti do simptoma srčane slabosti. Ovo se češće sreće kod pacijenata koji već imaju neko srčano oboljenje.

Dijagnoza

Dijagnoza aritmije se postavlja na osnovu simptoma koji navodi pacijent, kliničkog pregleda, EKG zapisa i dodatnih testova. U sklopu pregleda lekar-kardiologće izmeriti krvni pritisak, poslušati srčane tonove pomoću stetoskopa, poslušati pluća i palpirati pulseve. Kako bi se potvrdilo postojanje aritmije i/ili utvrdio njen uzrok, lekar može predložiti sledeće dodatne testove:

• EKG (elektrokardiogram). EKG zapis se dobija postavljanjem elektroda na grudni koš, ručni i skočni zglob, čime se registruje električna aktivnost srca.
• Laboratorijske analize. Pored analize krvne slike i biohemijskih markera, važno je proveriti vrednosti elektrolita u krvi (kalijum, natrijum, kalcijum i magnezijum) koji su važni za stvaranje i prenošenje električnih impulsa kroz srce.
• Holter EKG-a tokom 24h. Holter monitoring EKG-a je neinvazivna dijagnostička procedura kojom se neprekidno prati rad srca i beleži EKG zapis, najčešće tokom 24h. Holterom EKG-a se mogu registrovati promene u radu srca u različitim periodima dana i pri različitim aktivnostima pacijenta.
• Ultrazvuk srca (ehokardiografija) je dijagnostička metoda koja pruža detaljnije informacije o stanju srca i krvnih sudova. U pitanju je bezbolna i neinvazivna metoda gde lekar koristi sondu koja emituje ultrazvučne talase kako bi se sagledala veličina, struktura i pokretljivost srca.

Ukoliko se aritmija ne otkrije pomoću navedenih testova, lekar može pokušati da indukuje aritmiju primenom sledećih testova:

• Ergometrija - test opterećenja srca. Fizička aktivnost može provocirati pojavu pojedinih aritmija ili ih pogoršati. Tokom testa opterećenjem pacijent hoda na traci, uz postepeno povećanje brzine i nagiba trake. Istovremeno se prate srčana frekvenca, EKG zapis, krvni pritisak i pojava tegoba. U pojedinim slučajevima lekar može tražiti da se uradi stres ehokardiografija, gde se pored klasične ergometrije prati pokretljivost srca ultrazvučnim aparatom pre i nakon fizičkog opterećenja.
• Tilt test. Lekar može preporučiti ovaj test ukoliko ste imali kratkotrajni, prolazni gubitak svesti (refleksnu sinkopu). Na početku testa pacijent leži na stolu i sve vreme se prati srčani rad i krvni pritisak. Zatim se sto podiže uspravno, a lekar posmatra kako srce i nervni sistem koji kontroliše rad srca, reaguju na promenu položaja tela.
• Elektrofiziološko ispitivanje srca je invazivna dijagnostička procedura koja se radi u sali u lokalnoj anesteziji. Kroz krvne sudove u preponi lekar uvodi tanku cevčicu (kateter) sa elektrodom na vrhu. Krećući se kroz krvne sudove, kateter stiže do srčanih šupljina, a zatim se ispituje električna aktivnost srca kako bi se otkrilo odakle dolazi aritmija. Istovremeno je moguće stimulisati srce kako bi se izazvala aritmija. Takođe, tokom ove procedure je moguće lečenje pojedinih aritmija tzv. radiofrekventnom ablacijom.
• Koronarna angiografija predstavlja invazivnu metodu kojom se analiziraju krvni sudovi koji ishranjuju srce (koronarne arterije). Tokom koronarografije pacijentu se u koronarne arterije ubrizgava boja (kontrast) koja se može videti primenom rengden (X) zraka. Dobija se uvid o postojanju koronarne bolesti srca, odnosno suženja na koronarnim krvnim sudovima, tačne lokalizacija i broju suženja.
• CT koronarografija koristi skener (CT) za snimanje arterija srca.

Lečenje

Lečenje aritmija prvenstveno zavisi od vrste aritmije, simptoma aritmije i zdravstvenog stanja pacijenata (odnosno postojećih srčanih oboljenja, pridruženih bolesti i dr.). U terapiji aritmija se mogu koristiti:

• Lekovi (antiaritmici)
• Elektrokardioverzija
• Ugradnja uređaja za kontrolu i praćenje srčanog ritma (pejsmejker, defibrilator)
• Elektrofiziološke procedure.

Lekovi koji se koriste za terapiju aritmija se nazivaju antiaritmici. Odabir antiaritmika se vrši na osnovu od vrste aritmije, zdravstvenog stanja pacijenta i pridruženih bolesti.

Ponekad aritmija povećava rizik od zgrušavanja krvi, kao što je to slučaj sa atrijalnom fibrilacijom. Lekar tada može propisati lekove za razređivanje krvi. Veoma je važno da se lekovi uzimaju tačno kako je lekar propisao.

Elektrokonverzija srčanog ritma (elektrokardioverzija) podrazumeva kratkotrajnu primenu elektro-šoka na predeo grudnog koša gde se nalazi srce. Cilj je da se prekine aritmija i da se srce vrati u svoj normalni, sinusni ritam. Ovo se postiže postavljanjem elektroda na grudni koš pacijenta; jedna elektroda se postavlja na vrh srca, a druga na grudnu kost. Primenjuje se električni šok jednosmerne struje koji zaustavlja električne impulse u srcu, kako bi ćelije srca koje normalno stvaraju električne impulse ponovo preuzele ulogu pejsmejkera.

Ugradnja uređaja za kontrolu i praćenje srčanog ritma podrazumeva ugradnju pejsmejkera ili implantabilnog kardioverter-defibrilatora (ICD).

Ukoliko pacijent ima usporen srčani rad koji dovodi do simptoma i koji ne možemo da korigujemo, lekar može indikovati ugradnju pejsmejkera. Pejsmejker je mali uređaj koji se postavlja ispod kože, najčešće u blizini ključne kosti. Iz pejsmejkera polazi jedna ili više žica koje se kroz krvne sudove uvode do srca. Na vrhu žice se nalazi elektroda koja stimuliše srčani rad u slučaju da srce previše sporo radi ili se zaustavi.

Ukoliko postoji rizik od pojave veoma brzog ili nepravilnog srčanog rada koji dovodi do značajnih ili životno-ugrožavajućih simptoma, lekar može preporučiti ugradnju uređaja koji se zove implantabilni kardioverter-defibrilator (ICD). Kako mu samo ime kaže, “implantabilni” označava da se i ovaj mali uređaj ugrađuje ispod kože. Iz njega takođe polaze žice koje se preko krvnih sudova uvode do srca. ICD neprestano prati srčani rad, poput monitora. U slučaju pojave aritmije, ICD šalje elektro-šok kojim zaustavlja aritmiju i omogućava da se srce vrati u svoj normalni ritam. Otud naziv “kardioverter-defibilator”. ICD ne deluje preventivno na pojavu aritmija, ali vrlo brzo reaguje kada se aritmija javi.

Elektrofiziološke procedure - radiofrekventna ablacija. Kao što je već pomenuto, tokom elektrofizioloških ispitivanja lekar može da pronađe mesto odakle aritmija nastaje (tzv. “žarište” aritmije). U istom aktu se mogu lečiti ove aritmije, tako što se pomoću elektroda na vrhu katetera napravi maleni ožiljak na srcu. Ovaj ožiljak zaustavlja prolazak abnormalnih električnih signala i vraća srce u normalan ritam.

Prevencija

Kardiološkim pacijentima se na prvom mestu savetuje promena stila života, čime se značajno smanjuje rizik od napredovanja kardiovaskularnih oboljenja. Ovo važi i za pacijente koji imaju aritmiju.

• Zdrava ishrana bogata voćem i povrćem, unos ribe i izbegavanje masne, začinjene i slane hrane.
• Redovna fizička aktivnost od najmanje 30 minuta skoro svakog dana, što istovremeno pomaže da se postigne i održi optimalna telesna težina.
• Prestanak pušenja.
• Smanjenje stresa.
• Redovna kontrola krvnog pritiska i masnoća u krvi.
• Redovno uzimanje savetovane terapije.