Pneumonija predstavlja zapaljenje disajnih puteva koje nastaje usled infekcije bakterijama, virusima ili gljivicama. Najčešći simptomi upale pluća su kašalj, otežano disanje, povišena telesna temperatura, malaksalost i dr. Upala pluća se može javiti u jednom plućnom krilu ili se proširiti na oba plućna krila.

U zavisnosti od raširenosti promena u plućima, uzročnika pneumonije i karakteristika pacijenta (kao što su starost, opšte zdravstveno stanje i postojeća oboljenja), pnemonija može biti različite težine; može se kretati od blage forme pa sve do životno-ugrožavajućeg stanja. Simptomi upale pluća se razlikuju u odnosu na starost pacijenta, naročito kod beba i male dece, kao i kod osoba starijih od 65 godina.

Lečenje pneumonije zavisi od uzročnika, težine upale pluća i opšteg zdravstvenog stanja pacijenta.

Simptomi

Simptomi pneumonije se mogu javiti iznenadno ili se postepeno razvijati tokom nekoliko dana. Simptomi mogu varirati od blagih do veoma teških, što zavisi od uzročnika pneumonije, starosti pacijenta i njegovog opšteg zdravstvenog stanja. Takođe, ne moraju postojati svi simptomi upale pluća – pojedini pacijenti mogu imati samo kašalj i osećati malaksalost, uz normalnu telesnu temperaturu. Iako ti simptomi mogu podsećati na prehladu ili grip, kod upale pluća obično duže traju.

Najčešći simptomi i znaci pneumonije su:

• Kašalj, koji može biti praćen iskašljavanjem sluzi ili gnojnog sadržaja
• Nedostatak vazduha
• Povišena telesna temperatura (febrilnost)
• Bol u grudima pri disanju ili kašljanju
• Zamor, slabost
• Kratak dah, ubrzano disanje
• Izmenjeno psihičko stanje, konfuznost (naročito kod osoba starijih od 65 godina)
• Gubitak apetita, mučnina, povraćanje

Simptomi se razlikuju u odnosu na starost pacijenta, naročito kod beba i male dece, kao i kod osoba starijih od 65 godina.

Kod beba i dece do 2. godine starosti ne moraju biti prisutni pomenuti simptomi, odnosno njihovi simptomi mogu biti potpuno drugačiji od simptoma odraslih osoba. Naime, mala deca mogu da imaju povišenu temperaturu, da povraćaju i kašlju, mogu delovati razdražljivo i nemirno, mogu plakati više nego uobičajeno, mogu da deluju umorno i bez energije, ili da izgube apetit i odbijaju hranu. Isto tako se mogu primetiti poteškoće pri disanju (ubrzano ili otežano disanje), te ovako šarenoliki simptomi često otežavaju dijagnozu upale pluća u najmlađem uzrastu.

Pneumonija kod osoba starosti 65 i više godina, kao i kod osoba sa oslabljenim imunskim sistemom može davati blaže ili manje izražene simptome. Tako se kod starijih osoba mogu javiti izmenjeno psihičko stanje, smanjenje apetita i zamor kao dominantni simptomi upale pluća uz manje izražen kašalj i normalnu telesnu temperaturu. S obzirom da starije osobe češće imaju postojeća oboljenja, pneumonija može pogoršati ova oboljenja i opšte zdravstveno stanje.

Uzroci

Uzročnici pneumonije nisu vidljivi golim okom i zbog toga ih zovemo mikroorganizmi. To su različite bakterije, virusi i gljivice. Najčešće su u pitanju bakterije i virusi koje udahnemo iz vazduha. Normalno se naš organizam bori protiv njih, ali ponekad virusi, bakterije i gljivice nadvladaju naš imunski sistem i dovedu do oboljenja.

Bakterije su češći uzročnici upale pluća kod odraslih osoba, dok su virusne pneumonije češće u dečijem uzrastu. Ali ovo nije pravilo.

Najčešći tip pneumonije jeste vanbolnička pneumonija, tj. upala pluća stečena u zajednici ili u nekom kolektivu. Ovaj tip upale pluća se razvija van zdravstvernih ustanova, a kao najčešći uzročnici se javljaju:

• Bakterije. Najčešći uzročnik vanbolničke upale pluća jeste bakterija Streptococcus pneumoniae. Pored pneumonije, ova bakterija može dovesti do upale uha, sinusa i ovojnica oko mozga (meningitis). Čest bakterijski izazivač upale pluća je Mycoplasma pneumoniae koja dovodi do atipične pneumonije obično blagih simptoma. Druge bakterije koje dovode do pneumonije su Haemophilus influenzae, Chlamydia pneumoniae i Legionella.
• Virusi. Pojedini virusi koji izazivaju prehladu i grip mogu dovesti do pneumonije. Virusna pneumonija je obično blažeg toka, ali u pojedinim slučajevima može biti veoma ozbiljna. Naime, virusi su najčešći uzročnici upale pluća kod dece mlađe od 5 godina. Nedavni primer virusne pneumonije jeste u sklopu COVID-19, kada pacijenti zaraženi SARS-CoV-2 virusom mogu imati blažu kliničku sliku, ali i teške forme upale pluća.
• Gljivice. Najveći rizik od gljivične upale pluća imaju osobe sa oslabljenim imunskim sistemom, hroničnim zdravstvenim problemima i osobe koje su udahnule veliku količinu ovih organizama. Ovde se ubrajaju gljivice poput Cryptococcus, Pneumocystis i dr.

U slučaju da se upala pluća dobije tokom boravka u bolnici usled neke druge bolesti ili intervencije, govorimo o bolničkoj pneumoniji. Glavni problem sa bolničkom (intrahospitalnom) pneumonijom jeste što bakterije koje dovode do ovog tipa pneumonije mogu biti otpornije na lekove (antibiotike), i što se javlja kod osoba koje već imaju neko oboljenje i leže u bolnici. Veći rizik od bolničke pneumonije imaju teži pacijenti kojima je potreban respirator, mašina koja olakšava disanje.

Aspiraciona pneumonija se dešava kada se udahne neka materija ili tečnost i spusti kroz disajne puteve u pluća. Udahnuti sadržaj može biti hrana, piće, povraćeni sadržaj ili pljuvačka. Aspiraciona pneumonija se može javiti prilikom gubitka svesti, u toku opšte anestezije, kod problema sa gutanjem, povrede mozga i dr.

Kada se javiti lekaru? Obavezno se javite lekaru ukoliko imate teškoće pri disanju, bol u grudima, telesnu temperaturu preko 39 stepeni koja traje nekoliko dana ili ako imate uporan kašalj. Ovo se posebno odnosi na osobe koje imaju veći rizik od upale pluća kao što su deca mlađa od dve godine, osobe starije od 65 godina, osobe sa postojećim zdravstvenim problemima ili sa oslabljenim imunskim sistemom (npr. osobe koje se leče od malignih bolesti, koji uzmaju terapiju sa utišavanje imunskog sistema itd.)

Faktori rizika

Upala pluća se može javiti kod bilo koga. Ali postoje neki faktori koji povećavaju rizik da se pneumonija javi, kao što su:

• Starost. Osobe mlađe od dve godine i starosti 65 i više godina imaju veći rizik od pneumonije.
• Boravak u bolnici (hospitalizacija), naročito kod teških pacijenata koji se leče u jedinicama intenzivne nege i zahtevaju primenu respiratora koji olakšava disanje.
• Postojeće oboljenje, kao što su astma, hronična opstruktivna bolest pluća i dugotrajno srčano oboljenje povećavaju rizik od pneumonije.
• Pušenje oštećuje odbrambeni sistem organizma protiv bakterija i virusa, pa i u slučaju pneumonije.
• Oslabljen imunski sistem. Imunski sistem omogućava efikasnu borbu protiv različitih mikroorganizama. U slučaju oslabljenog imunskog sistema slabi i prirodna odbrana našeg tela. Ovaj problem se javlja kod osoba inficiranih HIV virusom, koji usled transplatancije nekog organa dobijaju terapiju za utišavanje imunskog odgovora, kod osoba koje primaju terapiju za lečenje malignih bolesti i dr.

Komplikacije

Neke od mogućih komplikacija upale pluća su:

• Prisustvo bakterija u krvotoku (bakterijemija) ili sepsa. Bakterije prisutne u plućima mogu ući u krvotok i dalje se krvlju rasejati u druge organe. Ovo je veoma ozbiljno zdravstveno stanje koje zahteva hitno lečenje.
• Teškoće sa disanjem. Raširena upala pluća može otežavati normalno disanje, naročito kod osoba koje već imaju neku plućnu bolest. Tada se javlja nedostatak kiseonika u krvi i ovi pacijenti zahtevaju primenu dodatnog kiseonika (preko maske, cevčice koja se postavlja u nos ili mašina koje olakšavaju disanje).
• Nakupljanje tečnosti oko pluća – pleuralni izliv. Pneumonija može dovesti do nakupljanja tečnosti između dva lista plućne maramice – pleure, koja se nalazi oko pluća.
• Apsces pluća se može formirati kao ograničena nakupina gnoja u plućima. Obično se leči antibioticima, ali je ponekad potrebno hirurško uklanjanje gnoja.

Prevencija

Sami možemo mnogo učiniti da se spreči razvoj pneumonije.

• Redovnom vakcinacijom se mogu sprečiti pojedini tipovi upale pluća. Dostupne su vakcine protiv bakterije pneumokoka, protiv virusa uzročnika COVID-19 i sezonske vakcine protiv virusa gripa. Vakcinacija dece prema kalendaru obavezne vakcinacije je još jedan važan korak u prevenciji različitih plućnih i drugih oboljenja.
• Pravilna higijena i redovno pranje ruku su obavezna karika u prevenciji brojnih respiratornih oboljenja, pa i upale pluća.
• Prestati sa pušenjem jer duvanski dim oštećuje prirodne odbrambene mehanizme organizma.
• Redovna fizička aktivnost i zdrava ishrana doprinose na naš imunski sistem ostane snažan kako bi se uspešno borio protiv štetnih mikroorganizama.

Dijagnoza

Lekar će Vam postaviti pitanja o zdravstvenom stanju, faktorima rizika, postojanju drugih oboljenja (srčanih, plućnih, malignih…) i nakon toga Vas pregledati. Posebnu pažnju će posvetiti slušanju (auskultaciji) pluća pomoću stetoskopa. Oslabljen ili izmenjen disajni zvuk može ukazati na postojanje upale pluća.

Ukoliko posumnja na pneumoniju, lekar može savetovati dodatne analize i testove:

• Analiza krvi može pomoći da se potvrdi infekcija i posumnja na uzročnika upale.
• Rendgen grudnog koša pomaže u postavljanju dijagnoze pneumonije i procene raširenosti zapaljenja u plućima.
• Pulsni oksimetar je uređaj koji lako i bezbolno proverava da li je u krvi dovoljno kiseonika. Postavlja se na prst i veoma brzo proverava zasićenost (saturaciju) arterijske krvi kiseonikom.
• Analiza ispljuvka (sputuma) može pomoći u određivanju uzročnika infekcije. Uzorak tečnosti iz pluća (sputum) koji se dobija prilikom isklašljavanja se može poslati u laboratoriju na dalje analize.
• Skener pluća (kompjuterizovana tomografija, CT pluća) može dati detaljniju sliku o stanju pluća.
• Kultura pleuralne tečnosti. U pojedinim slučajevima je potrebno uzeti uzorak tečnosti koja se nalazi između dva lista plućne maramice oko pluća. Tom prilikom se uvodi igla između rebara u pleuralni prostor, a dobijena pleuralna tečnost se šalje u laboratoriju na dalje analize kako bi se utvrdio uzročnik infekcije.
• Gasne analize iz arterijske krvi.
• Bronhoskopija. U nekim situacijama je potrebno sagledati unutrašnjost disajnih puteva ili uzeti uzorak plućnog tkiva radi dalje analize. Ovo se izvodi pomoću bronhoskopa, tanke cevi sa kamerom na vrhu koja se uvodi u disajne puteve.

Lečenje

Lečenje pneumonije zavisi od vrste i raširenosti infekcije, starosti pacijenta i njegovog zdravstvenog stanja. Prethodno zdrave osobe sa vanbolničkom pneumonijom se najčešće leče kod kuće. Iako se u većini slučajeva simptomi povlače posle nekoliko dana ili nedelja, osećaj umora može da potraje mesec i više dana. U cilju lečenja pneumonije koriste se:

• Antibiotici. Ovi lekovi se koriste u lečenju bakterijskih pneumonija.
• Lekovi protiv gljivica.
• Antivirusni lekovi. Virusna pneumonija najčešće ne zahteva primenu antivirusnih lekova, jer je uglavnom blaže forme i spontano prolazi. Međutim, postoje antivirusni lekovi koji se daju u posebnim situacijama.
• Lekovi protiv povišene telesne temeprature i protiv bolova, kao što su aspirin, ibuprofen i acetaminofen, olakšavaju simptome pacijenata sa upalom pluća, ali ne deluju na uzročnika.
• Primena kiseonika (oksigenoterapija) može olakšati disanje kod težih oblika pneumonije. Lekar može savetovati primenu kiseonika preko cevčice koja se postavlja u nos, preko maske koja se postavlja na lice ili pomoću mašine (respiratora).