Koji se tumor najčešće otkriva u populaciji Srbiji na godišnjem nivou? Karcinom pluća.

Koji tumor godišnje odnese najviše života u Srbiji? Ponovo – karcinom pluća.

Brojke su zaista zabrinjavajuće, da u Srbiji godišnje oboli više od 7.000, a premine oko 5.000 osoba usled karcinoma pluća. A postoji način da situacija bude mnogo povoljnija – da se što više ljudi, naročito onih sa većim rizikom, preventivno pregleda. Ovi preventivni pregledi predstavljaju skrining, a za cilj imaju da se bolest otkrije i leči u ranom toku, kako ne bi napredovala dalje.

Kako nastaje tumor? Da li je tumor isto što i karcinom?

Tumor, rak ili neoplazma predstavlja grupu ćelija koje su promenile svoje osobine i krenule da se nekontrolisano dele i rastu. Normalno se naše ćelije dele po principu da svoj genetski materijal prvo udvostruče, da kada se podele – svaka ćelija potomak dobije jednak deo genetskog materijala. Ovo je vrlo kontrolisan proces; ćelije imaju određeni broj deoba koje obavljaju u svom „ćelijskom životu“ tokom koga stare i umiru. To važi za većinu ćelija (za matične ćelije je situacija malo drugačija). Međutim, moguće je da usled oštećenja (mutacija) ćelija izgubi kontrolu nad procesom deoba kada kreće nekontrolisana deoba i rast tumorske mase ćelija.

U našem telu postoje različite vrste ćelija. Tumori dobijaju naziv po vrsti ćelija koja ih izgrađuje, po lokalizaciji, izgledu i drugim karakteristikama. Tako se npr. zloćudni, maligni tumor porekla vezivnog tkiva naziva sarkom. Dok se maligni tumor epitelnih ćelija (koje oblažu sve telesne šupljine, pa i disajne puteve) – naziva karcinom. Znači – karcinomi su maligni tumori epitelnih ćelija. Ali nisu svi tumori karcinomi; tumor je širi pojam.

Zbog čega se javlja karcinom pluća?

Osoba koja bude imala tačan odgovor na ovo pitanje (a to važi za skoro sve maligne bolesti) – verovatno će dobiti Nobelovu nagradu za fiziologiju i medicinu. Analizirajući karakteristike velikog broja ljudi koji su imali karcinom pluća, uočene su neke zajedničke osobine koje deli većina ovih pacijenata, ali ne svi. Zbog toga ne govorimo o uzroku karcinoma pluća, već o faktorima rizika. To su stanja, navike, izloženost ili oboljenja koja povećavaju rizik da se javi karcinom pluća.

Na prvom mestu je to duvanski dim. On se dovodi u vezu sa oko 80% slučajeva karcinoma pluća. Unos duvanskog dima može biti vremenski kraći ili duži, intenzivniji sa velikim brojem cigareta dnevno ili manje intenzivan. Međutim, ono što prekida vezu između duvanskog dima kao uzroka i karcinoma pluća kao direktne posledice – jeste podatak da oko 20% pacijenata sa karcinomom pluća nikada nisu pušili. To znači da postoje još neki faktori rizika za ovo oboljenje.

Faktor rizika predstavlja i izlaganje štetnim materijama koje se udišu, kao što je zagađenje vazduha, azbest, izduvni gasovi, produkti sagorevanja i drugi.

Osobe koje su u sklopu lečenja neke prethodne bolesti bile zračene u predelu grudnog koša (kao npr. kod karcinoma dojke ili limfoma), imaju povećan rizik od raka pluća.

Do sada smo nabrojali faktore rizika iz naše okoline na koje koliko-toliko možemo uticati. Međutim, postoji i genetska predispozicija za karcinom pluća. Moguće je da se neki ljudi rađaju sa većim rizikom od raka pluća jer je primećeno da se ovaj tumor češće javlja kod osoba koje imaju slučajeve karcinoma pluća u porodici.

Koji su najčešći simptomi i kako prepoznati karcinom pluća?

Ovde dolazimo do dodatnog problema koji otežava rano dijagnostikovanje ove maligne bolesti: veliki broj ljudi nema simptome dok bolest ne napreduje. Ako postoje, simptomi su slični brojnim, manje ozbiljnim oboljenjima tako da ni pacijent, ni lekar ne sumnjaju odmah na tumor pluća.

Čest simptom jeste kašalj, uporan kašalj ili kašalj koji se pogoršava. Kako se rak pluća češće javlja kod pušača, oni na početku ne moraju da obrate pažnju na kašalj, koji je nešto što se kod njih uobičajeno javlja. Ali ako postane izraženiji i duže traje – tada poziva na oprez. Upala pluća (pneumonija) koja se ponavlja i nakon završenog lečenja takođe može upozoravati na karcinom pluća. Mogu se javiti bol ili nelagodnost u grudima, iskašljavanje krvi, gubitak apetita i telesne težine, neobjašnjiv zamor, promuklost i drugi simptomi.

Ovi simptomi se najčešće javljaju kada bolest napreduje, kada je tumor veći, kada se proširio u limfne čvorove, drugo plućno tkivo, u susedne ili udaljene organe. Zbog toga je skrining, rano otkrivanje bolesti izuzetno važno za osobe koje imaju veći rizik od ovog oboljenja.

Ukoliko imate neke od ovih simptoma i ako ste dugogodišnji pušač, obratite se lekaru – pulmologu kako bi se ustanovilo o kom oboljenju je reč. Rano otkrivanje karcinoma pluća je izuzetno važno kako bi se smanjilo obolevanje i umiranje od ove bolesti.

Šta je skrining karcinoma pluća i da li se radi u Srbiji?

Što se tumor pluća otkrije ranije – veća je šansa da je tumor manji i da se nije proširio. Samim tim, postoji više terapijskih opcija na raspolaganju i veće su šanse za uspešnije lečenje.

Skrining karcinoma pluća podrazumeva snimanje pluća metodom CT skenera (kompjuterizovane tomografije) sa malom dozom zračenja. Ovim snimanjem je moguće uočiti manje promene u plućima koje bi promakle na rendgen snimku.

Krajem prošle godine je započeo program skrininga karcinoma pluća u Srbiji, i to prvo u Klinici za pulmologiju UKC Srbije u Beogradu. Prvi selektovani pacijenti su bili iz rizične grupe, starosti preko 50 godina i sa 30 godina pušačkog staža. Plan je da se program skrininga proširi i na druge klinike kako bi se epidemiološka slika sa početka ovog teksta što pre promenila.