Edem pluća („voda u plućima“) predstavlja stanje gde postoji višak tečnosti u plućima. Ova tečnost se nakuplja u brojnim malim šupljinama u plućima (alveolama) koje u normalnim okolostima sadrže samo vazduh. Kod edema pluća se umesto vazduha, u alveolama nalazi tečnost koja otežava disanje.

Ukoliko edem pluća nastane iznenada (tzv. akutni edem pluća) potrebno je hitno reagovanje lekara. Edem pluća predstavlja ozbiljno zdravstveno stanje, koje ukoliko se ne leči, može dovesti i do smrtnog ishoda.

Najčešći uzrok edema pluća predstavlja srčano oboljenje, kada kažemo da pacijent ima kardiogeni edem pluća. Međutim, i drugi uzroci mogu dovesti do edema pluća, kao što su upala pluća (pneumonija), različiti toksini, lekovi i povrede grudnog koša. Lečenje edema pluća zavisi od uzroka, ali se uglavnom oslanja na primenu kiseonika i lekove.

Simptomi

Simptomi edema pluća se mogu javiti iznenada (akutni edem pluća) ili se mogu razvijati tokom vremena (hronični edem pluća).

Simptomi iznenadnog - akutnog edema pluća

• Otežano disanje (dispnea) ili kratak dah koji se pogoršava sa aktivnošću ili ležanjem
• Osećaj gušenja prilikom ležanja, borba za dah
• Kašalj sa penastim ispljuvkom koji može imati primese krvi
• Brz i nepravilan srčani rad, anksioznost
• Hladna koža orošena znojem

Simptomi dugotrajnog - hroničnog edema pluća

• Kašalj ili nedostatak vazduha koji budi iz sna uz olakšanje prilikom sedenja
• Kratak dah pri fizičkoj aktivnosti ili pri leženju na ravnom
• Zamor
• Novonastali kašalj ili pogoršanje kašlja
• Naglo povećanje telesne težine
• Otok nogu i stopala

Kada se javiti lekaru? Akutni (iznenadni) edem pluća je životno-ugrožavajuće stanje. Hitno se javiti lekaru kod pojave nekih od sledećih simptoma:

• Kratak dah, otežano disanje, borba za dah naročito ukoliko se javi iznenada
• Iskašljavanje sadržaja sa primesama krvi
• Plavičasta (modra) prebojenost kože
• Nagli pad krvnog pritiska uz pojavu vrtoglavice, nesvestice ili slabosti

Uzroci

Uzroke edema pluća možemo podeliti u dve velike grupe: srčani i nesrčani uzrokci. Ukoliko je glavni problem u srcu, tada postoji kardiogeni edem pluća. Najčešći srčani problem jeste srčana slabost, odnosno srčana insuficijencija gde oslabljeno srce ne uspeva da ispumpa svu krv koja stiže iz pluća. Tada se povišeni pritisak u srcu prenosi nazad na pluća i tečnost iz krvnih sudova pluća prelazi u najmanje disajne puteve – alveole.

Ukoliko uzrok edema pluća ne leži u srcu, tada se naziva nekardiogeni edem pluća.

Uzroci kardiogenog edema pluća

• Koronarna bolest srca predstavlja stanje kada se nagomilavaju masne naslage - plakovi na zidovima krvnih sudova koji ishranjuju srce (koronarne arterije). Ove arterije postaju sužene i smanjuje se dopremanje kiseonika i hranljivih materija do srčanog mišića. Pacijenti koji imaju koronarnu bolest srca se najčešće žale na simptome angine pectoris.
  Ponekad se na mestu suženja koronarne arterije može formirati krvni ugrušak koji u potpunosti blokira dotok krvi do srčanog mišića i dovodi do srčanog udara (infarkta miokarda). Na tom mestu srčane mišićne ćelije umiru, formira se ožiljak a srce radi manjom snagom nego uobičajeno. Ukoliko se ovo stanje ne leči ili ako nakon infarkta miokarda ostane veliki ožiljak, srce ne može da pumpa kao što bi trebalo i dolazi do srčane slabosti.
• Problemi sa srčanim zaliscima. Između srčanih šupljina, kao i na izlasku velikih krvnih sudova iz srca postoje srčani zalisci. Njihova uloga je da podrže jednosmerno kretanje krvi iz srca i spreče da se krv vrati nazad u srce nakon srčanih kontrakcija. Međutim, različiti razlozi mogu dovesti do toga srčani zalisci postanu suženi ili da se ne zatvore u potpunosti. Kao rezultat se može javiti srčano popuštanje ili edem pluća.
• Visok krvni pritisak (hipertenzija). Nelečeni ili nekontrolisani visok krvni pritisak može dovesti do povećanja (hipertrofije) srca, do popuštanja srčanog mišića i edema pluća.
• Drugi problemi sa srcem kao što su zapaljenje srčanog mišića (miokarditis), urođene srčane mane, i nepravilan srčani ritam (aritmije) takođe mogu biti uzrok edema pluća.

Uzroci nekardiogenog edema pluća
Kako mu samo ime kaže – uzrok ovog edema pluća ne leži u srcu. Uzroci mogu biti:

• Akutni respiratorni edem pluća (ARDS) predstavlja ozbiljno stanje kog koga se pluća iznenada pune tečnošću. Uzorci ARSD su brojni: teška povreda, ozbiljna infekcija koja se proširila po telu (sepsa), upala pluća - pneumoniju i ozbiljno krvarenje.
• Reakcija na lek ili nedozvoljene supstance. Brojni lekovi (uključujuči aspirin) i nedozvoljene supstance (heroin i kokain) mogu dovesti do edema pluća.
• Formiranje krvnog ugruška u plućima (embolija pluća ). može biti uzrok edema pluća.
• Udisanje različitih toksina, udisanje (aspiracija) želudačnog sadržaja prilikom povraćanja dovodi do značajnog oštećenja alveola koje postaju propustljivije za tečnost.

Faktori rizika

Srčana slabost i druga srčana stanja koja dovode do porasta pritiska u srcu povećavaju rizik od edema pluća. Faktori rizika za nastanak srčane slabosti obuhvataju:

• Nepravilni srčani ritam (aritmija)
• Konzumiranje alkohola
• Urođeno srčano oboljenje
• Koronarna bolest srca
• Dijabetes
• Valvularna bolest srca
• Visok krvni pritisak (hipertenzija)

Komplikacije

Ukoliko se se edem pluća ne leči, može doći do porasta pritiska u plućnoj arteriji (plućna hipertenzija). Vremenom može doći do slabljenja srca.

Komplikacije edema pluća mogu biti:

• Problemi sa disanjem
• Otok nogu, stopala i trbuha
• Nakupljanje tečnosti oko pluća (pleuralni izliv).
• Nakupljanje tečnosti u stomaku i otok jetre

Akutni edem pluća zahteva hitno lečenje kako bi se sprečio smrtni ishod.

Prevencija

Prevencija edema pluća je moguća kroz lečenje postojećih srčanih i plućnih oboljenja, redovne lekarske kontrole i uzimanje propisane terapije. Opšte mere koje pomažu da do srčanih i drugih oboljenja ne dođe podrazumevaju zdrave životne navike.

• Zdrava ishrana bogata svežim voćem, povrćem, celim zrnima, mlečnim proizvodima bez masti ili sa malim sadržajem masti, sa raznovrsnim proteinima
• Kontrola vrednosti holesterola i šećera u krvi, kontrola krvnog pritiska
• Prestanak pušenja
• Redovna fizička aktivnost
• Smanjenje unosa soli i alkohola
• Regulisanje telesne težine

Dijagnoza

Naglo nastali problemi sa disanjem zahtevaju hitan odlazak kod lekara. Dijagnozu edema pluća lekar zasniva na simptomima, fizikalnom pregledu i daljim testovima po potrebi. Kroz razgovor sa pacijentom ili uvidom u medicinsku dokumentaciju doktor može saznati o postojećim srčanim, plućnim i drugim oboljenjima. Kako bi se utvrdio uzrok edema pluća, doktor može savetovati sledeće testove i analize:

• Rendgen grudnog koša je obično prvi test koji lekar uradi kada posumnja na edem pluća i koji mu olakšava postavljanje dijagnoze.
• Kompjuterizovana tomografija (CT) grudnog koša daje detaljnije informacije o stanju pluća i pomaže prilikom postavljanja (ili isključivanja) dijagnoze edema pluća.
• Pulsna oksimetrija omogućava da se ustanovi količina kiseonika u krvi pomoću senzora koji se zakači na prst pacijenta.
• Gasne analize arterijske krvi daju vrednosti kiseonika i ugljen-dioksida u krvi.
• Laboratorijske analize. Određivanje natriuretskih peptida u krvi (BNP, NP-proBNP) upućuju na srčanu slabost.
• Elektrokardiogram (EKG) daje zapis električne aktivnosti srca postavljanjem elektroda na grudni koš, ručni i skočni zglob. EKG zapis može pokazati da li je pacijent preležao infarkt miokarda, da li postoji zadebljenje zida srca, da li postoje srčani preskoci (aritmije) i dr.
• Ehokardiogarfski pregled omogućava da se korišćenjem ultrazvučnih talasa dobiju detaljnije informacije o stanju srca i krvnih sudova.

Lečenje

Primena kiseonika najčešće je prvi korak u terapiji edema pluća. Kiseonik se može dati preko maske i nazalne kanile (savitljive plastične cevčice sa dva otvora za obe nosne šupljine).

U odnosu na težinu simptoma i uzrok edema pluća, u terapiju se mogu uključiti:

• Lekovi za izmokravanje (diuretici) koji smanjuju pritisak i olakšavaju povlačenje viška tečnosti iz pluća.
• Lekovi za visok krvni pritisak(antihipertenzivni lekovi) pomažu u slučajevima edema pluća gde pacijenti imaju hipertenziju. Postoje i lekovi koji pomažu u smanjenju pritiska tečnosti koja ulazi u srce i pluća.
• Inotropni lekovi se mogu davati pacijentima koji su primljeni u bolnicu i imaju teži oblik srčane slabosti. Ovi lekovi pojačaju srčani rad, pomažu srcu da bolje pumpa i održi krvni pritisak.
• Morfijum se može dati kako bi se ublažila anksioznost pacijenata i osećaj kratkog daha. Međutim, stavovi lekara o primeni ovog leka su podeljeni zbog mogućih rizika.