Odluka da jedan blog posvetimo ovoj temi jeste zbog učestalosti sindroma iritabilnog creva – oko 10-15% stanovništva širom sveta ima ove tegobe, koje se često ne dijagnostikuju jer se veliki broj ljudi ne obraća lekaru za pomoć. Sindrom iritabilnog creva (IBS, engl. irritable bowel disease) ili kako je raširen naziv u opštoj javnosti „nervozna creva“ čine stomačni simptomi i tegobe na koje se žale pacijenti. U pitanju je dugotrajno, hronično stanje koje najčešće karakterišu bol i grčevi u stomaku. Pacijenti se takođe mogu žaliti na česte dijareje i/ili zatvor (opstipaciju).

Kada otvorite bilo koji tekst koji se bavi tematikom sindroma iritabilnog creva pronaći ćete termin da je to „funkcionalni“ poremećaj. To znači da ne postoji oštećenje tkiva creva koje pokreće sve ove simptome; problem je u pokretljivosti crevnog trakta ili povezanosti creva sa nervnim sistemom koji kontroliše crevni rad. Važno je napomenuti da sindrom iritabilnog creva ne povećava rizik od drugih oboljenja crevnog trakta, kao što je tumor debelog creva.

Lečenje se oslanja na korekciju načina ishrane, promenu stila života i primenu lekova.

Većina ljudi sa IBS pojedinim danima ima normalna praženjenja creva, dok se drugim danima mogu javiti promene koje određuju o kom tipu IBS je reč. Tako postoji IBS sa opstipacijom, IBS sa dijarejom i mešovita IBS kada se javljaju tvrde i tečne stolice. Lekarima je ovaj podatak važan za dalje planiranje lečenja.

Koji su najčešći simptomi?

Za sindrom iritabilnog creva karakteristično je da simptomi ne moraju biti prisutni stalno; pacijenti ih mogu imati često, ali uz kraće/duže periode bez simptoma. Isto tako, simptomi se mogu javljati u naletima, nakon čega ide period bez simptoma, koji se opet mogu vratiti. Najčešće su to: bol ili grčevi u stomaku, koje prati hitna potreba za pražnjenjem, nadimanje ili gasovi, dijareja, opstipacija ili njihovo smenjivanje. Takođe, može se javiti sluz u stolici ili osećaj nedovoljne ispražnjenosti nakon odlaska u toalet. Ono što pacijenti prepoznaju jeste da dolazi do promena u navikama pražnjenja.

Sve su ovo nespecifični simptomi, što znači da se mogu javiti i kod drugih oboljenja stomačnih organa. Na oprez pozivaju uporne promene u navikama pražnjenja, gubitak telesne težine, bol u stomaku koji ne prolazi, malokrvnost (anemija) usled nedostatka gvožđa i uporno povraćanje

Lekar kome se treba obratiti jeste gastroenterolog, koji će temeljnim razgovorom sa pacijentom o njegovim tegobama i pridruženim bolestima, detaljnim fizikalnim pregledom i dodatnim analizama ustanoviti da li je reč o sindromu iritabilnog creva ili o nekom drugom oboljenju. Sindrom iritabilnog creva predstavlja jednu od najčešćih dijagnoza sa kojima se sreće gastroenterolog.

Zbog čega se javlja sindrom iritabilnog creva?

Ovo je već teže pitanje na koje nemamo precizan odgovor. Istraživači navode da je u osnovi verovatno poremećaj u komunikaciji mozga i creva i problem da se uspostavi njihov usklađen odnos kako bi crevni trakt normalno radio. Zbog toga neki autori kažu da je IBS neuro-gastrointestinalni poremećaj. Neki od predloženih mehanizama su:

• Poremećaj u mišićnim kontrakcijama creva. Normalno se u zidu creva nalaze mišići koji nisu pod uticajem naše volje, ali ih kontroliše mozak. Kontrakcijom ovih mišića dolazi do pomeranja hrane kroz crevni trakt. Kod IBS se mogu javiti snažnije kontrakcije koje duže traju, a uzrok su gasova, nadutosti i dijareje. Slabe kontrakcije mogu da uspore kretanje hrane i dovedu do tvrdih stolica i opstipacije (zatvora).
• Preterana osetljivost nerava koji se nalaze u crevnom traktu može biti razlog izažene osetljivosti osobe na bol ili nelagodnost u stomaku prilikom procesa varenja.
• Promenjen sastav mikroorganizama u crevnom traktu. Normalno u crevima živi veliki broj mikroorganizama (prvenstveno bakterija) koji čine crevnu floru i pomažu normalan rad creva. Kod osoba sa IBS može postojati izmenjen sastav i broj ovih mikroorganizama, što može biti objašnjenje njihovih tegoba.
• Crevna infekcija jačeg intenziteta bilo usled bakterijske ili virusne infekcije kao posledicu može imati IBS.
• Stres je prepoznat kao mogući uzročnik, ali i okidač IBS. Osobe koje su imale neki stresogeni događaj u detinjstvu imaju veću šansu da se jave simptomi IBS.
• Preosetljivost ili alergija na neku vrstu hrane, zajednički rečeno intolerancija hrane, takođe može biti uključena u nastanak IBS.

Neke osobe primete da se simptomi IBS pogoršavaju na unos određene hrane (glutena, mleka i mlečnih proizvoda, hrane i pića koji nadimaju), kao i prilikom većeg stresa. Ovo mogu biti okidači (trigeri) IBS i osobe već nauče da izbegavaju unos te hrane. Pored toga, uočeno je da se IBS češće javlja kod žena nego kod muškaraca, kao i kod osoba sa koje imaju veću psihičku napetost, dijagnostikovanu anksioznost, depresiju ili post-traumatski stresni poremećaj.

Kako se postavlja dijagnoza i leči IBS?

Kao što smo već napomenuli, lekar gastroenterolog postavlja dijagnozu sindroma iritabilnog creva kroz razgovor i pregled pacijenta, gde mu mogu koristiti i dodatni testovi kako bi se isključila druga zdravstvena stanja. Može koristiti različite laboratorijske testove (analize krvi i stolice), različite imidžing metode (ultrazvučni pregled stomaka , gastroskopija, kolonoskopija).

Ne postoji univerzalni lek za osobe sa IBS. Zbog toga je važna uloga lekara koji savetuje terapiju u odnosu na simptome i moguće uzroke IBS. Prvi korak najčešće predstavlja promena u načinu ishrane i stila života. Pacijentu se savetuje da izbegava hranu koja pogoršava simptome ili dovodi do naleta bolesti, da poveća unos dijetetskih vlakana, ograniči unos mleka i mlečnih proizvoda, hrane koja nadima ili glutena, uz unos veće količine vode i redovnu fizičku aktivnost.

Lekar može propisati terapiju kako bi se smanjili simptomi, kao što su antidepresivi za osobe sa depresivnim tegobama, lekovi protiv opstipacije ili dijareje, kao i lekovi za smanjivanje spazma creva.

Iako ne postoji apsolutno izlečenje IBS već se na različite načine pokušava sa kontrolom i povlačenjem simptoma, dobra strana je što postojanje IBS ne povećava rizik od upale creva (kolitisa), Kronove bolesti ili raka debelog creva.